Al-Hijr xalqi

Samud qavmi Qur'onda qayd etilgan bir qabila bo‘lib, u haqda bugungi kunda ko‘p ma'lumotlar mavjud. Tarixiy manbalar ko‘p yillar ilgari Samud nomli bir qavm mavjud bo‘lganligini tasdiqlaydi. Samud qavmi va Qur'onda qayd etilgan al-Hijr xalqi aslida bitta, deb taxmin qilinadi, chunki Samudning boshqa nomi «Ashaab al-Hijr". Shundan kelib chiqqan holda, «Samud» so‘zi xalqning nomi bo‘lib, al-Hijr esa ular asos solgan shaharlardan biri bo‘lishi mumkin. Aslida, bu aynan Yunon geografi Pliniyning ta'riflari bilan bir xildir. Pliniy Samud qavmining Domosa va Hegra deb ataladigan joyda, bugungi kundagi Hijr shahrida yashaganlari haqida yozadi.²⁵⁰

Samud qavmi tilga olingan eng eski manba Bobil davlati qaydnomalaridir. Ular Bobil podshohi Sargon II ning miloddan avvalgi VIII asrda yashagan odamlar ustidan qozongan zafarlari haqidagi tafsilotlarni bayon etadi. Sargon ularni Shimoliy Arabistondagi jangda yengadi. Yunonliklar ham bu qavm ustida to‘xtalib o‘tganlar va Arastu, Ptolemey va Pliniylar ularga «Thamudaei», ya'ni «Samudlar» deb murojaat qilganlar.²⁵¹ Payg‘ambarimiz (s.a.v.) davridan, ya'ni taxminan 400-600-yillardan oldin ularga oid barcha izlar tamomila yo‘qolib ketgan edi. (Qarang: Horun Yahyo. Perished Nations, Ta-Na Publishers, Buyuk Britaniya, 2001; Global Publishing, Istanbul, 2002) Bugungi kunda Iordaniyaning janubi-g‘arbidagi qadimiy Petra shahrida bu qavm yaratgan tosh asarlarning eng go‘zal namunalarini ko‘rish mumkin. Haqiqatan ham, Qur'onda Samud qavmining tosh ishlaridagi ustaliklari haqida shunday so‘z yuritiladi:

(Solih uz qavmiga dedi:) «Sizlarni (Alloh) Od (qavmi)dan keyingi xalifa (avlod) qilgani va tekisliklarida qasrlar (qurib) olishingiz, tog‘laridan o‘yib uylar yasab olishingiz uchun sizlarga Yerdan joy berganini eslangizlar! Bas, Allohning ne'matlarini eslangiz va Yer (yuzi)da buzg‘unchilik qilib yurmangiz!» («A'rof» surasi, 74-oyat)

__________________

<sup>250. «Hicr» (Hijr), Islam Ansiklopedisi: Islam Alemi, Tarihi, Cografya, Etnografya ve Bibliyografya Lugati (Islom entsiklopediyasi: islom olami, tarixi, geografiyasi, etnografiyasi va bibliogra-fiyasi lug‘ati) Vol. 5/1, 475. 
251. Fillip Hitti, A History of the Arabs (Arablar tarixi) (London: Macmillan: 1970), 37.</sup>