Donolikning hikmati va nodonlik shaqovati

Agar sen ilmning bahosini bilmoqchi bo‘lsang, donolardan so‘ra. Quyoshning shu’la taratishini ko‘zi ravshanlardan so‘ra. Nodon sening qancha javohirga egaligingni qayoqdan bilsin, qimmatbaho gavhar qadrini sen bizlardan so‘ra!

Chin olim hiyladin uzoqdir, uzoq, Nurning o‘z soyasi bo‘lmaydi hech choq.

Johilning uzun hassasi bor, lekin uning bir uchi doimo o‘zining boshida turadi.

Og‘irchilik va g‘amginlikda qurilgan oqil suhbati bazm va ishratda o‘tkazilgan johil suhbatidan afzaldir.

Odamlar bilmagan narsalariga dushmanlik ko‘zi bilan qaraydilar.

Qobiliyat egasining boshini silamaslik - zolimlik, iste’dodi yo‘qni tarbiyalash - johillik.

Barcha olimlar va hikmat ahllari Na’im (ne’mat) jannatiga faqat nafsoniy orzu-havaslarini tark etish bilan yetajaklari haqida bir fikrda bo‘lganlar.

Rivoyatlardan ma’lumki, hind olimlari ko‘p umr ko‘radilar, ularning fikr qilish qobiliyati ham kuchliroq. Buning asosiy sababi ovqatni kam iste’mol qilishdadir.

Bechora eshakki betamizdir,
Yuk ko‘targani uchun azizdir.

Mansabdor mol to‘playdi, oqil esa - fazilat.

Yunon faylasuflari avom xalqi uchun emas, balki yuqori tabaqalari uchun usul va qoidalar ishlab chiqqanlar.

Oqilning qo‘rs odam bilan suhbatda bo‘lishi johilning aysh-ishratga mukkasidan ketishiga o‘xshaydi.

Qalb sirlarning idishidir, lablar uning qulfi, til esa kalitidir. Bas, har bir kishi sirining kalitini saqlasin.

Mening ayblarimni ko‘rsatgan kimsani Alloh marhamatiga olsin.

O’qishni bilsangiz, har bir inson bir kitobdir.

Barcha ishlarimning to‘qqiz ulushini kengash, tadbir va mashvarat bilan, qolgan bir ulushini esa qilich ila bajo keltirdim.

Bilmagan narsalarimni oyog‘im ostiga qo‘yganimda boshim ko‘kka yetardi.

Erim Abu Zarr kunduzlari uyning burchagida jimgina tafakkur qilib o‘tirar edilar.

Gapirishda sukutdan, anglab yetishda fikrdan madad olinglar.

Fikr - yaxshilik va yomonliklarni ko‘rsatadigan oina.

Shuhrat ofati Haq sevgisini so‘ndiradi.

Aqlini ishlatgan odam aqllidir. Boshqalarningham aqlini ishlatgan odam undan-da aqlliroqdir.

Ibrat ilmni, zikr muhabbatni, tafakkur xavfni (Allohdan qo‘rqishni) kuchaytiradi.

Fikr qalbga kiruvchi nurdir.

Insonlar Allohning azamati haqida fikr yuritganlarida Unga osiylik qilmasdirlar.

Kimning kalomi hikmat bo‘lmasa, u lag‘vdir,  kimning sukuti tafakkur bo‘lmasa, u sahvdir, kimning nazari ibrat bo‘lmasa, u lahvdir (o‘yindir).

Nabiy   alayhissalomning   sahobalari:   «Tafakkur   -   ilmning   nuri», deganlarini ko‘p eshitganman.

Yaxshi narsa haqida tafakkur etish unga amal qilishga undaydi, yomon narsa haqida o‘ylash undan qochishga undaydi.

Qalb ko‘r bo‘lganidan keyin ko‘zning ko‘rishligidan foyda yo‘qdir.

Har nafasda ayladik yuz ming gunoh,
Bir gunohga urmadik hech bir kun oh.

Bir soatlik tafakkur kechasi bilan qoim turishdan yaxshiroq.

Johilning bilaman, deyishi - ko‘rning ko‘raman deyishiga o‘xshaydi.

Bahslashaman  deb   yuzlarcha   fuqaroni   yo‘ldan   ozdirgan   kimsa   birgina kishini haqiqat yo‘liga boshlagan odamdan yuz karra tubandir.

Oqil chin so‘zdin o‘zgani demas, ammo barcha chinni ham demak - oqil ishi emas.

Qalbning qanaqaligini amal ko‘rsatadi.

Dono kishining tili uni baxtsizlikdan asraydi. Yaramas kishining tili esa uning boshiga kulfat keltiradi.

Oqil, dono kishi aql ishlatib, ma’nosiz, behuda ishlardan chetlanadi. Aqlsiz, nodon odam esa doimo o‘zini maqtab sirlarini ochadi.

Kishi farosatda qancha nogiron,
Aybini oqlashda shuncha bilag‘on.

Fanning ibtidosi - aql, aqlning ibtidosi esa - sabr-toqat.

Og‘izga kelganni demak - nodonning ishi,
Oldig‘a kelganni yemak - hayvonning ishi.

Tahsil   olish   mashaqqatini   tortgan   odam   johillik   kasaliga   duchor bo‘lmaydi.

Donishmand   va   olimlarning   xulqlaridan   o‘rnak   olish   yaxshi   xulqni tiriltiradi, yomonni yo‘q qiladi.

Ziyraklar suhbati etar baxtiyor,
Nodon nafida ham doim zarar bor.

 
Eshitish zarar bo‘lsa ham, dononing so‘zlari foydadan xoli bo‘lmaydi. Ahmoqning gapiga quloq solish qanchalik zavqli bo‘lmasin, u hamma vaqt ziyondir.

Bilmagan narsani bilmayman, deb javob berishdan uyalmang.

Oqil ahli hirsga giriftor bo‘lmas,
Hasad qilgan bilan tillo xor bo‘lmas.

Jo‘rttaga o‘z so‘zida turib olgan bilimsiz kishi bilan bahslashish na maqsad egasiga va na maqsadga biror foyda yetkazmaydi.

Ko‘p vaqillagan donodan ko‘ra, Jim o‘tirgan nodon yaxshi, jo‘ra.

Insonning boshqa jonzotlardan afzalligi aqldadir. Aqlning maqsadi esa nutq va shirinsuxanlikni takomillashtirishdan iborat.

Donolar so‘ziga quloq ilmasang, Eng nodon sendirsan - bilgil, bilmasang.

Hamma kishilar aqlga muhtojdirlar, aql esa amaliyotga, ish-harakatga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham amaliyotni aqlning oynasi, deyishadi.

Kishi o‘zining nimani bilmayotganini bilishi bilganlarining eng muhimidir.

Pandu nasihatdan kim o‘girdi yuz,
Zahmati ming bo‘lur, pushaymoni - yuz.

Nodon odam molni, aqlli odam esa fazlu kamolni qidiradi.

Hikmat bilan sher boshiga chiqar chumoli,
Hikmat bilan nishdor ari beradi bolin.

Inson uchun har qanday mag‘lubiyat bir tajribadir. Mag‘lubiyatlardan saboq olganlar kelajakda g‘alabalarni qo‘lga kiritadilar.

Qulu ozodga ma’lum va ayon,
Dono tirikdir, o‘likdir nodon.

Bamisoli tumov kishi gulning hidini sezmaganidek, ahmoq kishi hikmat lazzatini bilmaydi.

O’zini bilimdon deydigan nodondan qoch.

Qanday bo‘lsang, shunday ko‘rin, qanday ko‘rinsang, shunday bo‘l.

Dono suhbatidan bosh tortsa nodon,
Davrondan yaxshilik ko‘rmas hech qachon.

Aqllilar bilan bahslashib tortishmoq - aqlsizlar bilan birgalashib
shirin taom yemakdan ming chandon yaxshiroq va foydaliroq.

Quyosh ko‘rlarga ko‘rinmay berkinganidek, johillarga ham dunyoda to‘g‘ri yo‘l belgilari ko‘rinmay qoladi.

Yoinki bir asr zindonda yotmoq, Nodon suhbatidan ko‘ra yaxshiroq.

Nodonning idroki - indamaslikda. Agar nodon buni tushunib yetsa, uning yarim dono bo‘lgani shudir.

Johil kishilar oldida kamtarlik qilmagil, aks holda ular nazarida sen tuban va sharmandadirsan. Haqir va notavon ko‘rinmay desang, donolar oldida takabbur bo‘lmagil.

Nodonlikdan yomonlik keladi faqat,
Nodonga yondoshma, bosmasin g‘aflat.

Donishmand - baqqolning do‘koniga o‘xshaydi: borini indamaygina ko‘rsatadi-qo‘yadi, nodon esa lashkar nog‘orasining o‘zi: ovozi balandu ichi bo‘m-bo‘sh va g‘arib.

Boylik, shamshir va lashkardan tayanch izlama. Dono kishilarning pand-nasihatlariga quloq sol. Shamshir va o‘qni yo‘q qiladigan nasihatlarga amal qil.

Oqillar zikrdan tafakkurga, tafakkurdan zikrga o‘tadilar. Qalblarining gapirishini talab qiladilar. Va nihoyat qalblari hikmatli so‘zlarni ayta boshlaydi.

Kishining tafakkuri uzaysa - biladi, bilsa - amal qiladi.

Majlislarning eng sharaflisi va eng oliysi tavhid sohasida tafakkur qilib o‘tirmoq, ma’rifat shamoli bilan yelpinmoq, muhabbat kosasida do‘stlik daryosidan suv ichmoq va Allohga husni zan (yaxshi xayol bilan) nazar aylamoqdir.

Fikrlamoq bir oynadir, senga yaxshi va yomon amallaringni ko‘rsatadi.

Tajribali it barsni tutib yer,
Qochar tulkidan jang ko‘rmagan sher.

Allohning ne’matlari borasida o‘ylamoq - ibodatning eng fazilatlilaridandir.

Agar insonlar Allohning ulug‘ligi haqida fikrlagan bo‘lsaydilar, Unga isyon qilmasdilar.

Agar oqil odam nodonlar gurungiga tushib qolsa, ulardan izzat-ikrom kutmasin, agar nodon bema’ni kalomi bilan oqilni yengsa, buning hech ajablanadigan joyi yo‘q, zero yoqutni tosh ham sindirishi mumkin.

Bilgilki, ahmoqlarga yaxshi javob - sukut.

Aql ulug‘likka etadi payvand,
Aqlsizning doim oyog‘ida band.

 
Yovuzlikdan ezgulikni ajratadigan kishi emas, balki ikki yovuzlikning yengilrog‘ini farqlay biladigan kishigina aqllidir.

Hazilni tushunmaslik - nodonlik alomati.

Johilni johillikdan asrashdan ko‘ra, borki narsalarning barini johillikdan asrash osonroqdir.

Aqlli bo‘lsang, johil va nodondan hazar qil. Aqalli biroz bilimi bor kishi ulardan albatta yuz chaqirim uzoqlashadi.

Bandaning qalbi yomonlikdan poklanishi uchun unga solihlar bilan suhbatlashishdan ham foydaliroq narsa yo‘q. Shuningdek, fojirlar bilan hamsuhbat bo‘lishdan ko‘ra katta zarar yo‘q.

Aqlli kishining tili yuragining ortida bo‘ladi, ahmoqning yuragi tilining orqasida bo‘ladi.

Nodonlik ovining o‘ljasi hasrat,
Nodonlik bahorin yomg‘iri kulfat.

Belgi bo‘lsa, odam yo‘lda adashmaydi, aqli bo‘lsa, kishi so‘zda adashmaydi.

Aqldek xazina yo‘q, jahldek faqirlik yo‘q, odobday meros yo‘q, mashvaratdek yordamchi yo‘q.