Sa’diy Sheroziy

Sa’diy Sheroziy (1184-1292) - ulug‘ shoir, “Guliston”, “Bo‘ston” axloqiy-ma’rifiy shoh asarlar muallifi.

Istamay mutolaa qilayotgan talaba - qanotsiz qush.
 
Agarda muallim bo‘lsa beozor,
Darsxonani qilgay bolalar bozor.
 
Ikki kishi besamar ish qilgan va benaf tashvish chekkan: biri - boylik to‘plab, foydalana bilmagan va ikkinchisi - ilm o‘rganib, unga amal qilmagan.
 
Kitobi yo‘q olim - mevasiz daraxt.
 
Johil dovulga o‘xshaydi, ovozi juda kuchli, ammo ichi bo‘shdir.
 
Bemuruvvat erkak -ayolga, ta’magir obid - qaroqchiga o‘xshaydi.
 
Bechora eshakki betamizdir,
Yuk ko‘targani uchun azizdir.
 
Nodonning idroki - indamaslikda. Agar nodon buni tushunib yetsa, uning yarim dono bo‘lgani shudir.
 
Donishmand - baqqolning do‘koniga o‘xshaydi: borini indamaygina ko‘rsatadi-qo‘yadi, nodon esa lashkar nog‘orasining o‘zi: ovozi balandu ichi bo‘m-bo‘sh va g‘arib.
 
Agar oqil odam nodonlar gurungiga tushib qolsa, ulardan izzat-ikrom kutmasin, agar nodon bema’ni kalomi bilan oqilni yengsa, buning hech ajablanadigan joyi yo‘q, zero yoqutni tosh ham sindirishi mumkin.
 
Kim agar o‘sibdi nozu ne’matda,
Holi og‘ir bo‘lar, qolsa kulfatda.
 
Bir qora chaqaga cho‘zilsa qo‘lim,
Bir yarim tangaga kesilgani soz.
 
Shirin bo‘lsa ham, qand kasalga zarar,
Davo bo‘lgay achchiq, taxir dorilar.
 
O’zing topib yegan sirkayu piyoz -
Oqsoqolning nonu barrasidan soz.
 
Boshqalar moliga ko‘ngil qo‘ymagil, 
So‘ngra ko‘ngil uzmoq juda ham mushkul.

Qanoat kishini qudratli qilur.

O’tirgil ochu bechora, yalong‘och,
Vale nokasga aslo bo‘lma muhtoj.
 
Ta’magir ko‘z dunyo moliga to‘ymas,
Xuddi to‘lmaganidek shabnamga quduq.
 
Nokasga yo‘l ko‘rgazmoq - go‘rga chiroq tutmoqdir.
 
O’z to‘ningga agar solsang yuz yamoq,
O’zga to‘nin so‘ragandan yaxshiroq.
 
Qozi besh bodiring yesa gar pora,
Yuz poliz hukmiga topadi chora.
 
Solmagin zaiflar diliga alam,
Zo‘rroqning jabriga yo‘liqma sen ham.
 
Agar qaysi yerda g‘arib xo‘rlansa, o‘sha mamlakat tezda vayron bo‘lur.
 
Ovlamoq uchun bir ko‘ngilni nuqul,
Boshqasiga ozor bermoq noma’qul.
 
Zulm ko‘rsa davringda zolimdan el,
O’sha zulm sendan erur, yaxshi bil.
 
Mardlik kuchda va shamshir o‘ynatish san’atida emas, mardlik o‘zni tuta bilishda va adolatli bo‘lishdadir.
 
Mazlumlar dilini og‘ritma bir zum,
Balki bir kun o‘zing bo‘lasan mazlum.
 
Kim mehr ko‘rgazdi yirtqich bo‘riga,
Sitam-la sho‘r qo‘shdi qo‘yning sho‘riga.
 
Barchaning joniga tegar darajada shafqatsiz va uchragan kimsa seni turtib ketar darajada yuvvosh bo‘lma.
  
Diling kuymasin noumidlik bilan, yorug‘ kun tug‘ilgay qaro kechadan.
 
Har narsaga bog‘lama ko‘ngil,
Ko‘ngil uzmoq juda ham mushkul.
 
Qarilik hayot gullarini so‘litib, nishlarini o‘tkirroq qiladi.
 
Har neki babaqodir, ko‘ngil bermak xatodir.
 
Ey g‘ofil, ko‘p o‘ylab foyda-yu mol,
Umring sarmoyasin aylama poymol.
 
Tani tuproqda-yu dil bo‘lsa uyg‘oq,
Tirik murda dildan o‘sha yaxshiroq.
 
Kim yovuzlik urug‘ini sepsa, pushaymonlik yig‘ar.
 
Yaxshilar ketidan agar choparsan,
Istaging, baxtingni shunda toparsan.
 
Yaxshiga yaxshi bo‘l, yomonga yomon,
Gulga gul bo‘lgin-u, tikonga tikon.
 
Odamlar bilan ularning aqliga monand gaplash.
 
Bu sham boshqa bir shamni yoqishi bilan nuridan hech narsa kamaymaydi.
 
Qo‘lda tosh bo‘lsa-yu tosh uzra ilon,
Jinoyat bo‘ladi urmasang shu on.
 
O’zgalar g‘amini chekmasa odam,
Anga noloyiqdir inson, degan nom.
 
Yomon ham o‘tar, yaxshi ham - yaxshi bil,
Seni yaxshi nom birla yod etsin el.
 
Xo‘kizlar gunoh qilsa har qachon,
Poda sohibi to‘laydi tovon.
 
Dunyodagi barcha ne’matlardan faqat yaxshi nom qoladi, hatto shuni ham qoldirolmagan odam baxtsizdir.
 
Donishmandlar: «O’z g‘arazi, manfaatinigina ko‘zlagan odam qarindosh, xesh-aqrabo emasdir», deganlar.
 
Agar tarbiyat ko‘rmasa odam,
Eshak bo‘lib qolur yuzga kirsa ham.
 
Xato, ayblari yuziga aytilmagan kishi xatolarini hunar, deb o‘ylaydi.
 
Odam tili bilan hayvondan ustun. Ammo tildan nojoiz foydalansa, hayvondan battar!
 
Shohlar havosiga xilof bo‘lsa hech,
Rost gapni ham aytma, bu havasdan kech.
 
Gunohsiz kishi so‘zga botir bo‘lur.
  
G’animning yolg‘oniga, laganbardorning shirin suxaniga uchma. Birinchisi ayyorlik to‘rini tashlagan, ikkinchisi esa yovuz jig‘ildonini ochib turibdi.
 
Yolg‘on beviqor qilur odamni,
Yolg‘on sharmisor qilur odamni.
 
Nechun so‘zlay, so‘zlamagan yaxshi on,
Og‘izda til boshga erur posbon.
 
Bekitikcha so‘zni aytib bo‘lmaydi,
Har majlisda aytib, qaytib bo‘lmaydi.
 
O’zingdan kuchsizlarning dillarini og‘ritma, ularga jabru jafo qilma, bir kun o‘zingdan kuchliroqning jabriga yo‘liqasan.
 
Yigitlar uchun - sharm-hayo va bahodirlik, keksalar uchun - sabr va ma’rifat yaxshiroqdir.
 
G’anim so‘ziga kirish - xatolik, ammo unga teskari ish tutmoq uchun uni tinglamoq darkor. Bu - chinakam haq yo‘ldir.
 
Hamrohini mushkul yo‘lda tashlab ketgan odam hech yerda halovat topmaydi.
 
Nuqsoningni do‘stdan so‘rab yurma, u aytmaydi. Yaxshisi dushmanlarning nima deyishini bil.
 
Dushmanlikdan emas chayon chaqishi,
Shunday tabiati, fe’lin xohishi.
 
So‘zlagan vaqtimda og‘zimdan beixtiyor yaramas, bo‘lmag‘ur so‘zlar ham chiqishi mumkin. Dushman esa og‘zimdan chiqqan yomon so‘zlarnigina terib oladi. Chunki dushmanning nazari yomondan bo‘lakka tushmaydi.
 
Ko‘cha sevgisi uyni barbod etar,
Uyingni xotin mehri obod etar.
 
Dil oromi - yaxshi bo‘lsa gar xotin,
Yomon bo‘lsa, undan Xudo asrasin.
 
Yosh xotinning biqinida chol yotgandan ko‘ra shu biqinga kamon o‘qi botgani yaxshi.
 
Ayb izlash bo‘larkan tabiati, bas,
Tovus oyog‘idan o‘zgasini ko‘rmas.
 
G’azab o‘ti oldin egasini yondiradi, keyin uchquni dushmanlariga yo yetadi, yo yetmaydi.
 
Haddan oshgan g‘azab qo‘rquv tug‘dirar, me’yorsiz erkalash olomon ko‘z o‘ngida obro‘yingni to‘kur.