Ilm olinglar. Ilm bilan birga xotirjamlik, viqor va hilmni (muloyimlikni) ham olinglar. Sizga ta’lim berayotgan kishiga tavoze’li bo‘linglar. Sizdan ta’lim olayotgan kishilar ham tavoze’li bo‘lishsin. Jabr qiluvchi olimlardan bo‘lmanglar. Ilmingiz johilligingiz ustiga qoyim bo‘lmasin.

Ilmni fursat bo‘lganda o‘rganaverish kerak. Chunki ilm zarur bo‘lgan paytda fursat topilmaydi.

Ilmning hammasi dunyodir. Oxirat esa unga amal qilishdir. Ixlos bilan qilinganidan boshqa hamma amal behudadir.

Kishining olim bo‘lishiga Alloh taolodan qo‘rqmog‘i, ilmsiz qolishiga esa amaliga mag‘rurlanishi kifoya qiladi.

Yoki ilmli bo‘l, yoki ilmga tayanib ish tutadigan bo‘l, loaqal ilmni tinglab eshitadigan bo‘l, ammo to‘rtinchisi bo‘lma, chunki kasodga uchrab halok bo‘lasan.

Bilagi zo‘r birni yiqar, bilimi zo‘r - mingni.

Istamay mutolaa qilayotgan talaba - qanotsiz qush.

Johillikdan besaodatroq nima bor?

Haq taolo har zamonda olimlarni o‘shal zamona xalqining amallariga munosib so‘zlar bilan gapirtirib qo‘yadi.

Bilimim shu joyga yetib keldikim, bilimsizligini endi tushundim.

Gunoh qilish ilmning barakasini yo‘qotadi, uni unutishga olib keladi.

Olimning ado etilishi lozim bo‘lgan haqlari bor. Unga ko‘p savol bermaslik, javobiga e’tiroz qilmaslik, erinib turganida javob berishga zo‘rlamaslik, o‘rnidan turishga qo‘ymay, etagiga osilib olmaslik, sirlarini oshkor etmaslik, huzurida biror kishini g‘iybat qilmaslik, undan xato qidirmaslik, bordi-yu xato qilsa, uzrini qabul qilish, modomiki Allohning amriga itoat etarkan, unga ham Alloh uchun hurmat ko‘rsatish, oldida o‘tirib olmaslik, biror ehtiyoji bo‘lsa, uni ravo qilish uchun hammadan oldin shoshilish olimning haqlaridandir.

Agarda muallim bo‘lsa beozor,
Darsxonani qilgay bolalar bozor.

Keksa kishi bo‘lsa nodonu johil, aqlli go‘dakni undan afzal bil.

O’zini gunoh va badxulqlikdan saqlay olmagan kishiga ilm foyda bermaydi.

Har kishi ilmli bo‘lganiga zuhd, taqvosiz xursand bo‘lsa, kitobli yomon mazhablilar qatoriga kirgay.

Ikki kishi besamar ish qilgan va benaf tashvish chekkan: biri - boylik to‘plab, foydalana bilmagan va ikkinchisi - ilm o‘rganib, unga amal qilmagan.

Bugun sizlar havoyi nafslar ilmga tobe’ zamonda yashayapsiz. Hali shunday zamonlar keladiki, unda ilm havoyi nafslarga tobe’ bo‘ladi.

Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur, qatra-qatra yig‘ilib daryo bo‘lur.

Qancha kuchanmasin soxta bilimdon, u yuksala olmas ko‘kka hech qachon.

Ilmiga amal qilmagan olim johillar qatoriga kiradi.

Kitobi yo‘q olim - mevasiz daraxt.

Bilmaganin so‘rab o‘rgangan - olim va orlanib so‘ramagan o‘ziga zolim.

Hamma ibodatlarning eng fazilatlisi ilm bilan qo‘shilib kelganidir.

Ilm fikrning xos mevasidir. Agar qalbda ilm hosil bo‘lsa, holati o‘zgaradi, holati o‘zgarsa, a’zolarning amali o‘zgaradi. Bas, amal holatga, holat ilmga, ilm fikrga tobe’dir.

Ilm o‘rganib, unga amal qilmagan kishi xuddi yashirin holda zinoga borib, homilador bo‘lgan va keyin siri ochilib qolgan ayolga o‘xshaydi. Alloh taolo ilmiga amal qilmagan kishining sirini ham Qiyomat kunida xuddi xotin kabi guvohlar huzurida ochib tashlaydi.

Ilm ko‘p rivoyat qilish bilan emas, ko‘p taqvo qilish bilan bo‘ladi.

Sizlar xohlagancha ilm o‘rganaveringlar. Allohga qasamki, amal qilmaguningizcha Alloh sizlarga uning uchun ajr bermaydi. Ahmoqlar himmati rivoyat qilish, ulamolar himmati rioya qilishdir.

Dunyoda olimlarning xushomadgo‘yligi bo‘lmaganida, zolimlar zulmga jur’at qilolmasdilar.

Ilmiga amal qilmagan olim boshqani kiyintirgan holda o‘zi yalang‘och qolgan ignaga o‘xshaydi.

Olim kerakki, o‘z ilmining poya va miqdorini asragay, gavharni imtihon uchun toshga urmagay.

Kim Qur’onni yod olsa, qadri baland bo‘ladi. Kim uning ma’nolarini anglasa, darajasi ko‘tariladi. Kim hadisni yodlasa, darajasi ko‘tariladi. Kim arabiyni va she’rni o‘rgansa, tabiati teranlashadi. Kim nafsini saqlamasa, unga ilm foyda bermaydi.

Ilmni amal uchun o‘rganinglar. Aksar odamlar ilmlari tog‘dek, amallari zarradek bo‘lib qolib, yanglishishadi.

Ilm sarvat (boylik)dan ustundir. Chunki sen sarvatni qo‘riqlaysan, ilm esa seni qo‘riqlaydi.

Siz ilmga bor-yo‘g‘ingizni bermaguningizcha, u sizga biror narsa bermaydi.

Bu dunyoda ilmiga amal qilmagan olimlar eng ko‘p pushaymonlik tortadigan kimsalardir.

Johil dovulga o‘xshaydi, ovozi juda kuchli, ammo ichi bo‘shdir.

Ilm amalni chaqiradi. Agar ijobat etsa, ilm qoladi. Ijobat etmasa, ilm ketib qoladi.

Kishi ilm o‘rganishda davom etayotgan pallada olimdir. «Olim bo‘ldim, endi bas», deb xulosa chiqargan chog‘idan boshlab johildir.

Olimlarning jazosi - qalblarining o‘lganidir. Qalbning o‘lishi esa ilmi va uxroviy amallari bo‘la turib, dunyoviy niyatlar ketida yurganidir.

Bilimsiz kishilarning ko‘ngli xurofotga moyil bo‘ladi.

Yoshlarimiz zamonaviy va ijtimoiy fanlarni o‘rganmoqlari zarur. Aks holda hayotning oxirgi g‘ildiragiga aylanamiz, tariximizga, ajdodlarimizga, millatimizga, dinimizga xiyonat qilgan bo‘lamiz. Islomning ilk farmoniga ijobat qilmoq - o‘qimoq dinimiz amridir.

Bilim - barcha kulfatlarga qalqondir.

Tiriklik - ilm bilan bo‘lur, rohat - ma’rifatda bo‘lur va lazzat -Xudoning zikrida bo‘lur.

Ilmni amalda qo‘llay olmas ekansan, ko‘p bilishingdan foyda yo‘q. Axir sen mingta nayza bilan dushmanga yolg‘iz qarshi borolmaysan-ku!

Hozir o‘qi, qabrda o‘qiy olmaysan!

Ilm talab qilinglar, faqat ilmni hilm (muloyimlik) va viqor bilan yashiringlar.

Ikki kishi chiqargan fitnani hatto shayton ham chiqara olmaydi: dunyo hirsiga berilgan olim va ilmsiz so‘fiy.

Ilm va dinning mashhur kishilari o‘z maslahatlari bilan podshohlarga yordam berib kelganlar.

Ilm insoniyat gavharidir.

Alloh har bir qalbga ilm gavharini solganki, bandasining qunt-matonati, mehnati davomida doimo sayqal topur.

Olimlarning ilmini, faylasuflar nazariyasini to‘plab, amalda nodonlar darajasida ish ko‘ruvchilardan bo‘lma!

Farzandingning tili kalimaga juftlangan kundan boshlab, uning ongiga quyidagi uch muborak jumlani quymog‘ing farzdir: “Assalomu alaykum”, “Bismillahir rahmonir rahim”, “Allohu akbar”.

Ilm namoyondalariga baxillik qilma. Zero, ilm bir xazinadirki, undan qancha foydalansang ham, boylikdan farqli o‘laroq, baribir ko‘payib boraveradi.

Aflotundan so‘radilar: «O’qish-o‘rganish tokaygacha izzat va hurmatda bo‘lg‘usi?» U javob qildi: «Johillik nuqson, deb hisoblangunga qadar».

Amalda qo‘llanilmaydigan bilim jonsiz tanaga o‘xshaydi. Bilim daraxtdir, amal esa - uning mevasi... Hosil bermaydigan shox nosog‘lom bo‘ladi.

Ilmga amal etishni o‘zingga odat qil; agar olim ilmini amaliyotga tatbiq etmasa, u ruhsiz badanga o‘xshaydi.

Kimki bilimga erishib, uning mazasini totib ko‘rgan bo‘lsa, bu narsani u podshohlik va davlatni boshqarish huzur-halovatiga almashtirmaydi.

Kishi to‘rt ish bilan Islomdan chiqadi: biri - bilganiga amal qilmasa, ikkinchisi - bilmaganiga amal etsa, uchinchisi - bilmaganini izlamasa, to‘rtinchisi - bilish va o‘rganishga intilgan odamlarga halaqit bersa (ya’ni, o‘zi bilmaydi, o‘zgani bilishga qo‘ymaydi).

Alloh ilm bilan qavmlarni yuksaltirib, yetakchi qilib qo‘yadi. Ular odamlarni yaxshilikka yetaklaydi, boshqalar ularning izidan yuradi, qilgan ishlari e’tiborli bo‘ladi. Har bir quruq va ho‘l narsalar, hattoki dengizdagi baliqlar-u hasharotlar, barcha hayvonlar, osmon va undagi yulduzlar ularning haqqiga istig‘for aytadi.

Ilm ko‘r qalb ko‘zini ochuvchi, qorong‘u zulmatda nur bag‘ishlovchi va zaif badanlarga kuch-quvvatdir. Ilm bilan banda abrorlar darajasiga ko‘tariladi, oliy martabalarga yetishadi. Ilm ustida tafakkur qilish kunduzi ro‘za tutganga, uni muzokara etish kechani ibodat bilan bedor o‘tkazganga tengdir.

Kechaning bir qismida ilm muzokarasi bilan mashg‘ul bo‘lish menga kechani butunlay bedor o‘tkazishdan mahbubroqdir.

Ilmdan nasibador kishilar ozgina olgan ilmiga xursand bo‘lib, birgina narsani unutganida xafa bo‘lishi ilmning sharafiga yetarli dalildir.

Ey insonlar, ilm o‘rganinglar. Alloh taoloning huzurida Uning o‘zi sevgan bir libos bo‘lib, ilmning bir bobini o‘rgangan kishiga o‘sha libosni kiygizadi. Agar olim bir gunoh qilsa, libos undan olinmasligi uchun uch marta tanbeh beradi. Garchi bu gunohi vafotigacha davom etsa ham (libos yechib olinmay, tanbeh berilaveradi).

Olimlar ehtiromga loyiq buyuk insonlardir. Ilm bilan mustahkamlanmagan har qanday ulug‘likning oqibati xorlikdir.

Meni bir ulug‘ zot uch yuz dirhamga sotib olib, qullikdan ozod etdi. Shundan so‘ng ilm o‘rganishga qaror qildim. Hech qancha vaqt o‘tmasdan shahar amiri ziyoratimga keldi, men huzurimga kirishiga ruxsat etmadim.

Otam Iroqdan yozgan bir maktubida menga shunday nasihat qilgan edi: «Ilm o‘rgan, zero faqir chog‘ingda u mol, boy vaqtingda jamol-ziynatdir».

Ilm mardlikdir, uni faqat mard erkaklar sevadi.

Kimki ilmini yozmasa, uning ilmini ilm hisoblamayman.

Ilm moldan yaxshidir, u seni muhofaza qiladi, molni esa sen qo‘riqlaysan. Ilm hokim, mol mahkumdir. Mol nafaqa qilish bilan kamaysa, ilm ziyoda bo‘ladi.

Ilmdan azizroq narsa yo‘qdir. Podshohlar odamlarga hokim bo‘lsalar, olimlar podshohlar ustidan hokimdir.

Sulaymon alayhissalomga yo ilmni yoki mol-dunyoni tanlash ixtiyori berildi. Shunda u zot ilmni tanladilar. Keyin u kishiga mol-mulk ham ato etildi.

Olim kishi kechalari qoyim, kunduzlari ro‘zador mujohiddan afzaldir. Olim vafot etsa, Islomda bir yoriq paydo bo‘ladi. U yoriqni faqat olimning o‘rinbosarigina to‘ldiradi.

Kasalga obu taom berilmasa, o‘lgani kabi qalbga ham uch kun ilm berilmasa, o‘ladi.

Olimlar qalamlarining siyohi shahidlar qoni bilan o‘lchanadi. Shunda olimlar qalamlarining siyohi shahidlar qonidan og‘ir keladi.

Ilm ko‘tarilmasidan uni o‘rganinglar. Ilm olimlarning vafoti tufayli ko‘tariladi. Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, Alloh yo‘lida shahid bo‘lgan kishilar (Qiyomat kunida) olimlarga berilgan karomat-darajalarni ko‘rib: «Koshki bizni ham Alloh olim qilib tiriltirsa», deb orzu qiladilar. Zero, hech kim olim bo‘lib tug‘ilmaydi. Ilm o‘rganish, ta’lim olish bilan egallanadi.

Ey o‘g‘lim, sen olimlar bilan o‘tir. Ularning orasiga kir, chunki Alloh taolo yerni osmon suvi bilan tiriltirgani kabi qalblarni hikmat nuri bilan tiriltiradi.

Ilm olishda qiynaldim, bir oz xorlandim, tilagim hosil bo‘lgach, azizu mukarram bo‘ldim.

Chiroyda Ibn Abbosdek chiroylisini, so‘zlashda tili ravonini, fatvo berishda ilmlisini ko‘rmaganman.

Ilm o‘rganmasdan turib, ulug‘likka intilgan kishiga hayronman.

Jaholatni ilm bilan yo‘q qilishga harakat eting. Har bir ishni ilm bilan hal qilinglar.

Sen olim, yo o‘rganuvchi yoki unga quloq tutuvchi bo‘l. Lekin to‘rtinchisi bo‘lmagilki, halokatga yuz tutasan.

Bir ilm  majlisi lahv (behuda)  majlislardan yetmishtasiga  kafforat bo‘ladi.

Kunduzlari  ro‘zador,  kechalari  qoyim  (bedor)  bo‘lgan  mingta  obidning o‘limi halol-haromni ajrata oluvchi bir olimning o‘limidan yengilroqdir.

Ilm o‘rganish nafl ibodatidan afzalroq.

Kim  ilm o‘rganishga  chiqish jihod emas, desa, uning aqli  va fikrida noqislik bor ekan.

Ilm - narsalarni inson aqli yordami bilan o‘rganishlikdir.

Kim bir hadisni aytsa, keyin unga odamlar amal qilishsa, uni aytgan odamga amal qilgan kishining ajri barobarida savob beriladi.

Insonlarga yaxshilikni o‘rgatuvchi muallim haqqiga barcha narsalar, hatto dengizdagi baliqlar istig‘for aytadi.

Men Said ibn Musayyabning oldilariga kirsam, yig‘lab turgan ekanlar. Sababini so‘rasam: «Mendan hech kim hech narsa so‘ramay qo‘ydi», deb javob berdilar.

Ilm insoniylik tojidir. Insonlar faqat u bilan ulug‘lanadi. Mol-mulk esa johilning g‘ururlangan matosidir. Bu mol-mulk sarf bo‘lishi bilan johillar halokatga uchraydi.

Olimlar bo‘lmaganida insonlar chorva mollari kabi bo‘lib qolardilar.

Ilmning qiymati, bahosi - uning haqqini ado etadigan, zoe ketkazmaydigan kishiga o‘rgatishingdir.

Ota-onalar farzandlarini dunyo otashidan himoya qiladi, olimlar esa ularni oxirat olovi - do‘zaxdan muhofaza etadi.

Ilm o‘rganinglar, zero uni o‘rganish - Allohdan qo‘rqish, uni talab qilish -ibodat, muzokarasi - tasbeh, uni izlash - jihod, bilmaganga o‘rgatish -sadaqa, uni o‘z ahliga bildirish - Allohga qurbatdir.

Kishi agar bir ilmni o‘rganib, so‘ng boshqa ilmlarga yuzlansa-da, ulardan nimani bilmasligini tushunsa, ana o‘shanda olim bo‘ladi.

Quruqlik va dengizda yo‘l topadigan miqdorda yulduzlar ilmini o‘rganing, qolganidan o‘zingizni tiying.

Ilm tanholikda hamroh, xilvatda do‘st, to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatuvchi dalil, xursandlig-u xafalik paytda ko‘makchi, do‘stlar oldida vazir, begonalar oldida yaqin do‘st va jannat yo‘lining minorasidir.

Ey o‘g‘lim, Allohni zikr qilayotgan qavmni ko‘rsang, ular bilan birga o‘tir. Chunki olim bo‘lsang, ilmingga foyda beradi, ilmsiz bo‘lsang, senga ilm o‘rgatadilar.

Kim olimning oldiga kelib, u bilan birga o‘tirsa, uning ilmini egallashga qodir bo‘lmasa ham, unga yetti yaxshilik bordir.

Agar bir kishi uyidan chiqayotganida gunohi Tuhoma tog‘idek bo‘lsa, so‘ng ilm eshitgach, qo‘rqib gunoh qilishdan to‘xtasa, uyiga qaytganida unda gunoh qolmaydi.

Musibat to‘rttadir: jamoat namozida birinchi takbirdan kechikish, ilm majlisini o‘tkazib yuborish, dushmanga qulay hujum fursatini boy berish, Arafot tog‘idagi vuquf vaqtining o‘tib ketishi.

Olimlar yulduzlarga o‘xshaydi. Agar ko‘rinib tursa, odamlar ular bilan yo‘l topishadi. Agar ko‘zdan yo‘qolib, zulmatda qolsalar, qayoqqa yurishni bilmay hayron qolishadi.

O’rtadan nifoqni ko‘taringiz! Turkiston bolalarini ilmsiz qo‘ymangizlar! Hammaga ozodlik yo‘lini ko‘rsatingizlar! Ozodlikni tezlik ila yuzaga chiqaringizlar! Bizlar ul choqda qabrimizda tinch yoturmiz!

Dil boyligi va ruh ozig‘i uch narsadadir: birinchi ilmda, ikkinchi rizoda, uchinchi qanoatda.

Olimlar, fozillar, adiblar davlatning tanasidagi kuchdir. Ularga iltifot va ikromda bo‘l... Shunday yo‘l tutginki, hukumatingda orif arboblar, fazilatli insonlar va olimlar ko‘paysin.

Islom dinining jaholatdan kattaroq va qo‘rqinchliroq dushmani yo‘qdir.

Aql kabi mol, yaxshi xulq kabi do‘st, odob kabi meros, tavfiq kabi rahbar, ilm kabi sharaf yo‘qdir.

Omining adashgani - o‘zining adashgani, olimning adashgani - olamning adashgani.

Bir kishi ilm o‘rganib, so‘ng uni boshqalarga o‘rgatishi ham amal hisoblanadi.

Ilm - dindir. Dinlaringizni kimdan olayotganingizga qaranglar.

Kim chiroyli so‘z aytsa-yu yomon amal qilsa, undan ilm olmanglar va unga suyanmanglar.

Agar bir kishi Shomning bu chekkasidan Yamanning u chetigacha safar qilib, kelajak umrida foyda keltiradigan bir dona kalimani yod olsa, uning safari zoe ketmadi, deb o‘ylayman.

Nujum ilmiga ergashmanglar, chunki u sehr va folbinlikka olib boradi.

Ilmiga baxillik qilgan kishi uchta narsaning bittasi bilan balolanadi yoki o‘lib ketadi: ilmi behuda ketadi yoki podshoh bilan musibatlanadi yoki yod olgan ilmini esdan chiqaradi.

Ko‘rdimki, eng yaxshi do‘st ilm ekan.

Insonni xalq bilan bilimdan boshqa hech nima bog‘lay olmaydi. Kimki gunohlarga botgan bo‘lsa, ulardan faqat bilim orqali forig‘ bo‘lishi mumkin.

Haqiqatni ochinglar, to‘g‘ri yo‘ldan yuringlar. Bir-biringizdan ilm o‘rganib, kamol topishingiz uchun dil pardasini ochib tashlanglar.

Oqil va donolar bilan suhbatdosh bo‘ling. Ilmingiz har qancha ko‘p bo‘lsa ham, o‘zingizni ilmsiz hisoblab, yana ilm o‘rganishga kirishing.

Farzandni jahl zimistonidan ro‘shnolik tomon yetakla, ilm - inson faxri, johillik esa g‘aflatdir.