Adolat haqiqati va zulmning malomati

Hokimiyat jilovi odil podshoh qo‘lida bo‘lsa, hamma adolatli bo‘lishga va yaxshi xislatlarni egallashga intiladi. Aksincha bo‘lsa, xalq yolg‘onchilik va boshqa yaramas hatti-harakatlarga moyillik ko‘rsatadi.

Mol ziqnalarning, qurol qo‘rqoqlarning, rahbarlik zaiflarning qo‘liga tushsa, ishlar buziladi.

Podshohlar o‘zlarini adolat bilan bezatishlari kerak, xalq bunday podshohga ehtirom ko‘rsatishi zarur.

Sultonning xizmatida bo‘lsang ham suhbatidan o‘zingni tiy.

Ikkala da’vogar rozi bo‘lishibdi-yu, qozi rozi bo‘lmabdi.

Obidning ibodati nafsini, odilning adolati olamni isloh etar.

Qozi besh bodiring yesa gar pora,
Yuz poliz hukmiga topadi chora.

Ko‘pincha yoki ba’zan Hasan al-Basriyga o‘xshash buyuklarni Xajjoj zolimga o‘xshashlar tug‘adilar, go‘yo sho‘r dengiz suvidan dur-marjonlar chiqqani kabi.

Kimki tig‘ ko‘tarar birov joniga,
Zamon tashna bo‘lur uning qoniga.

Ma’mur bo‘lur adl ila har qayda viloyat.

Adolat - oxiratda najot, dunyoda saodat boshidir.

Har bir kun uchun haq va haqiqat hozir narsa.

Ikki er hayvon olishadi, o‘rtada pashsha yanchiladi.

Solmagin zaiflar diliga alam,
Zo‘rroqning jabriga yo‘liqma sen ham.

Jazolashdan ko‘ra kechirmaklik mardlikdir. Ojiz odam kechirolmaydi. Afv etish kuchlilar fazilatidir.

Har  kim  gunohkor kishini  kechira olsa, bu ulug‘lik va oliyhimmatlik nishonidir.

Pora faqat nohaqligu zolimlarga yordam berguvchidir.

Hech kim ko‘tarilib bo‘lolmas rahbar,
Agar u bo‘lmasa raiyatparvar.

Agar qaysi yerda g‘arib xo‘rlansa, o‘sha mamlakat tezda vayron bo‘lur.

Sitamgarlik kufrlikdan ham yomonroqdir.

Xastani Alloh davolaydi, pulini tabib oladi.

Dovyuraklik boshqa yaxshi fazilatlarning o‘sishi uchun albatta zarur. Axir mard bo‘lmay turib, adolat izlash yoki muhabbatni ardoqlab asrash mumkinmi?

Chumolini cho‘qib qirar qirg‘ovul,
Oxir qarchig‘aydan o‘z holi mushkul.

Hukmdorlar g‘azablangan paytlarida ham gunohkorga nisbatan shafqatli bo‘lmoqliklari kerak. Toki uni eng muhim narsadan mahrum qilib qo‘ymasinlar.

Kishilar orasida uch xiliga ko‘proq achinaman: oldin xalqining yo‘lboshchisi bo‘lib, keyin xorlikka yuz tutgan kishiga, oldin boy, keyin faqir bo‘lgan kishiga, dunyo o‘yinchoq qilib o‘ynagan olimga.

O’tkir qilichning boshga tushadigan zarbasi ba’zi nodonlarning hukmi ostida mute’-itoatda bo‘lib yurishdan afzaldir.

 
Dunyoning ishlari siyosatsiz tartibga tushmaydi. Agar ta’lim-tarbiya, jazo to‘g‘risidagi qonun-qoida bo‘lmasa, mamlakat ishlari buziladi.

Ovlamoq uchun bir ko‘ngilni nuqul,
Boshqasiga ozor bermoq noma’qul.

Gar inson ekansan, xalq manfaati yo‘lida harakat qil, toki xalq o‘z xohish-istagi bilan sening xizmatingda bo‘lsin.

Muhtojga yordam berishni ertaga qoldirmang. Zero, sizga yoki unga ertaga nima bo‘lishini bilmaysiz.

Ko‘plar molin berib, mardlik qiladi, Ko‘plar jonin berib, mardlik qiladi.

Odamlarning tuban  darajalisi  ham  o‘zidan  tubanroq  bo‘lgan   birovga egalik va raislik qilishdan xoli emas.

Taroq aslida sochni tartibga solish uchun ishlatiladi-yu, ammo shu bilan birga u sochlarning ba’zilarini joyidan yulib tushiradi.

Mansabdor boshda shon-shuhratga ega bo‘ladi, oxiri - dorga.

Zulm ko‘rsa davringda zolimdan el,
O’sha zulm sendan erur, yaxshi bil.

 
Haqiqat va adolat bilan to‘g‘ri siyosat yurgizmagan har bir rahbar va boshliq qattiq azob-uqubat va baloga giriftor bo‘lur.

Shuni bilginki, mamlakatda tartib-intizom va osoyishtalik o‘rnatilishi odil podshohga bog‘liq. Askarlar farovonligi va davlatning gullab-yashnashi uning odilligidan. Fuqarolar podshohning xazinasi hisoblanadi. Xazina bo‘sh bo‘lsa, podshoh kambag‘al bo‘lib qoladi.

Adolatning faqat bitta surati bor, zulmning bo‘lsa - mingta.

Kimningki quzg‘undan rahbari bordir, Uning guzari ham o‘laksazordir.

Agar adolat himoya qilinmasa, zaif va kuchli odamlar yo‘qolib ketadi. Modomiki, zaiflar qirilib ketar ekan, kuchlilar ham omon qolmaydi. Chunki kishilarning turmushi bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq. Xullasi kalom, xalqning ahvoli adolatsiz yaxshilanmaydi.

Mardlik kuchda va shamshir o‘ynatish san’atida emas, mardlik o‘zni tuta bilishda va adolatli bo‘lishdadir.

Qayu xazinaga zulmning bir aqchasi kirsa, ul xazinani yiqmay qo‘ymas.

Tenglik hukm surgan joyda sotqin, aldamchi ehtiroslar, g‘am-g‘ussa bo‘lmaydi.

Ey, birov qasdiga choh qazgan inson,
Oqibat o‘zingga qo‘yasan qopqon.

Bu dunyo ibratli ishlar va pand-nasihatlarga to‘ladir. Ayni vaqtda ko‘z yoshlariga ham serob.

Sitamgar musulmon odil g‘ayridindan yomonroqdir.

Dema: mingni jangda qirib tashlayin,
Qani, bittaga jon beru mard deyin.

Ko‘pchilik qonuni vijdon ishida ketmaydi.

Odamgarchiligi bor mard kishi o‘zidan va o‘ziniki ekanligiga hech kim tortishib o‘tirmaydigan narsadan boshqasiga egalik qilmaydi.

Mazlumlar dilini og‘ritma bir zum,
Balki bir kun o‘zing bo‘lasan mazlum.

Podshohga yaqin va uning xizmatida bo‘lgan kishilar xorlanish va haqorat eshitishdan nolimasliklari kerak. Suvga tushgan g‘avvos sho‘r suvdan totimay iloji yo‘q.

Adolat butun kamolot majmui bo‘lsa, yomonlik uning aksi, ya’ni butun kamchiliklar majmuidir.

Qachonkim shod esang, g‘amlina rahm et,
Agar sulton esang, miskina rahm et.

Sening najotingga xayrixoh bo‘lmagan kishidan hojatingni so‘rama.

Qo‘rquvga mubtalo bo‘lgan kishi faqat qochishdan najot izlaydi.

Kimki o‘zini sultonga yaqin tutishga intilsa, mol-dunyosi talon-taroj xavfi ostida qoladi. Kimki undan o‘zini tortsa, shamshirining tig‘iga mubtalo bo‘ladi.

Kim mehr ko‘rgazdi yirtqich bo‘riga,
Sitam-la sho‘r qo‘shdi qo‘yning sho‘riga.

Agar hokimiyat atrofida adolat hukm surmasa, u inqirozga yuz tutadi.

Kimninghojati tushsa, unga ko‘mak berish sizga vojibdir.

Muyassar bo‘lsa tillodan senga taxt,
O’zingdan pastga zinhor aytmagil saxt.

Barchaning joniga tegar darajada shafqatsiz va uchragan kimsa seni turtib ketar darajada yuvvosh bo‘lma.

Mumkinmi chivinni qilichda chopmoq, Sher nechuk pashshaga urgay shapaloq!?

Bu ummatga uch narsadan zararliroq narsa yo‘qdir:  pulni yaxshi ko‘rish, boshliq bo‘lishga intilish va sultonlar eshigiga qatnash. Batahqiq, Alloh taolo ulardan chiqish yo‘lini ham ko‘rsatib qo‘ygan.

Sultonning suhbati xatarlidir. Agar unga itoat etsang, diningda xatar bo‘ladi. Agar osiylik qilsang, nafsingga zarar. Yaxshisi, u seni tanimagani ma’qul.

Diling kuymasin noumidlik bilan, yorug‘ kun tug‘ilgay qaro kechadan.

Ko‘pincha tenglik tushunchasining adolat bilan aralashganini ko‘ramiz. Insonga ikki, qo‘yga to‘rt oyoq berilishida bir tengsizlik bordir. Ammo adolatsizlik emas. Insonga bunisi, qo‘yga esa unisi yarashadi.

Gunohlarning zulmdan-da kattarog‘i yo‘qdir... Zolim qilgan zulmi uchun tavba qilsin, zulm bergan kishisidan kechirim so‘rab olsin. Agar qodir bo‘lmasa, uning uchun istig‘for aytsin, duo qilsin.

Kim zolimning zulmiga yordam bersa yoki biron musulmon kishining haqqini poymol qiladigan hujjatni unga o‘rgatib qo‘ysa, Allohning g‘azabiga yo‘liqadi va bu ishning gunohi uning ustidadir.

Iymon ko‘pincha qalbdan o‘lim vaqtida sug‘urib olinadi. Gunohlar ichida iymonni qalbdan eng tez sug‘urib oluvchisi bandalarga yetkazilgan zulm ekan.

Zolimning zulmidan ezilgan va qo‘rquv bosgan tuvaloq inida yotgan joyida jon beradi.

Dunyo (yurt) obodligi to‘rtta narsa sababidan: rahbarlar adolati, olimlar ilmi, boylar saxovati, muhtojlar duosi.

Agar arz so‘raguvchilardan bo‘lmoqni xohlasang, qo‘ling ostidagilarni aziz tutgin.

Adolat - odil bo‘lish, zolim bo‘lmaslik, nohaqlik qilmaslik juda ahamiyatli go‘zal axloq turlaridan hisoblanadi.

Bir zolim biror kishini xafa qilsa, yig‘latsa-yu, mazlum u zolimga qarshi hech narsa qilolmasa, mazlumning ko‘ngli ozor topgani uchun Haq taolo zolimdan uning haqini oladi.

Yetim va yo‘qsillarning hayotini o‘ylagan kishining qalbi pokdir.