Saxiyning saxovati va baxilning shikoyati

Kimning himmati-yu muruvvati qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunga yarasha odamlar uning kayg‘usiga sherik bo‘larlar, hamdardlik bildirarlar.

Har qanday odamning qalbida saxiyga muhabbat, baxilga nafrat bor.

So‘ralmasidan bergan haqiqiy saxiy odam, qasos olishga qodir bo‘laturib, avf etgan haqiqiy mard odam.

 
Saxiy, mardlar yozsa dasturxon,
Hatto itga tegar ustixon.

Baxil kishi o‘z mol-mulkining qorovuli va o‘zgalarga qoldiradigan merosning xazinachisidir.

Kishi qanchalik badavlat bo‘lmasin, u xasis va baxil bo‘lsa, el ichida obro‘siz va qadrsiz bo‘ladi.

Ochko‘zning boyligidan g‘am-alam va ozor yetadi. U qaerga borsa, shu yerda dod-u faryod ko‘tariladi. Ta’magirning mol-mulkiga yomon ko‘z bilan qarama, zero uning boyligidan tish zirqiraydi.

O’g‘ilginam, totimagil baxil nonidan,
Uzoq bo‘l, baxilning dasturxonidan.

Boshingizga mushkul ish va tashvish tushganida munis bo‘lib, odamlarga mehr-muhabbat ko‘rsatasiz. Ammo davlatu ne’matlarga erishganingizda bag‘ritoshlikka moyil bo‘lasiz.

Pulni o‘ylab sarf qilmoq yarim foydadir.

So‘ralmasidan avval berilsa, bu saxovat hisoblanadi. So‘ralganidan so‘ng berilsa, hayo yoki mazammat bilan bog‘liq bo‘lib qoladi.

O’zing muhtoj bo‘laturib, saxiylik qilaman dema.

 
Boshqa kishining moli qo‘lingda bo‘lsa ham, seniki hisoblanmaydi. Chunki u qaytariladi.

Himmat kamarini bog‘lagan hamon,
Chumoli yengadi sherni begumon.

Odamlar ichidagi eng yaramasi xasisdir, ularning ichidagi eng yalqovi pastkashdir.

Olimlarning aytishlaricha, odamlar to‘rt toifadan iborat. Ularning birlari ochko‘zdirlar. O’zlari yeb, boshqalarga bermaydilar. Ikkinchilari o‘taketgan ziqnalar bo‘lib, o‘zlari ham yemaydilar, boshqalarga ham bermaydilar. Uchinchi toifa saxiy kishilardirki, ular o‘zlari yeb, boshqalarga ham beradilar. To‘rtinchisi - oliyhimmat odamlardir, o‘zlari yemay boshqalarga beradilar.

Ta’magir ko‘z dunyo moliga to‘ymas,
Xuddi to‘lmaganidek shabnamga quduq.

Chiroyli to‘ningni o‘zing kiy, shirin taomingni esa boshqalarga tut.

Go‘zallarning yuzi ko‘zguda go‘zal ko‘rinadi, in’om va ehsonning go‘zalligi esa faqir va g‘ariblar ila bilinadi.

Qizg‘anchilik ojizlikning isyonidir.

Yordam berishning go‘zalligi undan kishining tasalli topishida ko‘rinadi.

Kishilarga boqsang noz-ne’mat kuni,
Yetishar dodingga mashaqqat kuni.

Hayot vaqtingda bergan in’om-ehsonlaring, garchi ularni tuki yo‘q (qirchang‘i) bo‘riga bergan bo‘lsang-da, zoe ketmas. Qiyomat kunida bularning ajri senga bo‘lur.

Xayr-sadaqani kasb qilib olgan odamga hech bir ish yoqmaydi.

Xasis kishi o‘z shahrida ham begona.

Biz insonlardan ba’zi birlarimiz soyani quyoshdan ustun qo‘yamiz, jannatdan jahannamni ustun qo‘yamiz.

Pinhon tutsang yo‘qolur, bersang o‘zingda qolur.

Saxovatsiz kishi birla gavharsiz sadafning hukmi bir.

Baxilning yuziga ko‘p qarasang, bag‘ritosh bo‘lasan.

Nokas eshigiga qadam qo‘ymag‘il,
Duch kelganda hatto holin so‘rmag‘il.

O’z vaqtidan kechikib berilgan in’om-ehson mahkam tortilgan zanjir misoli qattiq bo‘g‘uvchidir.

Xayr va ehsonda isrof bo‘lmaganidek, isrofda ham hech qanday xayr yo‘qdir.

Himmat va saboti bo‘lmagan millatning haqqi hayoti yo‘qdur.

Nokasga yo‘l ko‘rgazmoq - go‘rga chiroq tutmoqdir.

Gul atri mushknikidan ortiqroqdir, qurib qolsa xashakdan farqi yo‘qdir.

Qaerda hirs yonar betutun,
Odamiylik unga bo‘ladi o‘tin.

Saxiylik bu - insonning saxovat ko‘rsatib, keyin bu haqda unutishidir.

Tog‘ tepasidagi qoyalarni ko‘chirish minnat eshitish yuklariga nisbatan yengilroqdir.

Rizqu ro‘zing ko‘p bo‘lsin desang, ko‘p sadaqa qil.

Ali ibn Husayn kechasi nonto‘rvasini ko‘tarib chiqib, odamlarga sadaqa berardi va aytardiki: «Maxfiy sadaqa Parvardigorning g‘azabini so‘ndiradi».

Yarim tovoq oshki, toparsan nasib,
Yarmini berki, yesun bir g‘arib.

Riyo bor har qanday ishda ravolig-u ziyo yo‘qdir.

Bir ishni qilishga odatlangan kishi undan hech qachon voz kecha olmaydi.

Qo‘y ta’mani, bor esa senda tamiz,
Shubhasiz, el ichra bo‘lg‘aysan aziz.

Mol-mulkni behuda isrof qilish kufroni ne’matdur. O’ylamasdan boyligini sarflash to‘liq tanazzulga olib keladi.

Ibrohim alayhissalomni mehmonlarning otasi, deb atashardi. U kishining uylarida to‘rt eshik bor edi, qaysi eshikdan biror kishi kelarkin, deb qarab o‘tirardilar.

Bir-ikki so’ bug‘doydan ovqat tayyorlab, birodarimni chaqirishim men uchun bozorlaringizga chiqib, qul ozod qilishimdan mahbubroqdir.

Mehmonni davlat va barakotdan sanaydiganlar o‘lib ketdi. Har bir qora sharpa qo‘noq bo‘lmasin, deb chodir buzuvchilar qoldi.

Mehmonga xos bo‘lgan odoblardan biri shundayki, kimki mehmonga taklif etilsa, rad qilmay borish kerak. Borganda esa uyning yuqorisini ko‘zlamay, uy sohibi qaerni ko‘rsatsa, o‘sha joyga o‘tirish lozim. Kirayotganda va o‘tirayotganda ta’zimu tavoze’ni unutmasin. O’zlari xohlamay turgan ikki odamning orasiga suqilib o‘tirilmaydi, chunki ularning suhbatiga to‘sqinlik qiladi.

Agar biror qayg‘u-alam yuz bergani yoki ta’ziyali joyni eshitsang, darhol o‘sha yerga bor. Agar ziyofatu mehmondorchilikka chaqirilsang, unda o‘zing o‘ylab ish tut.

Zoriqma xasislar suhbat-noniga,
Ishonma nokasning ahd-paymoniga.

Qo‘noq qo‘nmas qora uylar yiqilsa yaxshi.

Mehmonga borsang, uy egasi ko‘rsatgan joyga o‘tir. Nimani keltirsa, indamay ye. Mezbon tashqariga chiqsa, o‘rningdan turma, ruxsatsiz narsa qidirma. Goh buni, goh uni ushlayverma. Ammo kitoblari turgan bo‘lsa, ko‘rish mumkin.

Mehmonni eshikka kuzatib qo‘yish sunnatdir.

Ojiz, g‘arib mehmon kelsa, hozir bo‘lgan narsani mehmonga tezlik bilan qo‘y, unga malol keltirma.

Mehmon rioya qilishi lozim bo‘lgan odoblardan yana biri shuki, mehmon mezbonga ish buyurmasin. Chunki buyurgan ishini bajarish uy sohibiga og‘irlik qilishi mumkin. Agar mehmondan qanday ovqat qilib berish haqida so‘ralsa, yengil ovqatni tanlasin. Ulug‘ kishilar doimo shunday qilishgan.

Jannat eshigiga uch qator so‘z yozilgan. Ulardan biri: «Nima amal qilgan bo‘lsak, topdik. Bergan bo‘lsak, foyda oldik. Nimaiki olib qolgan bo‘lsak, zarar qildik».

Qaysilaringiz bir dirhamni sog‘ligida va baxilligida infoq-ehson qilsa, o‘lim vaqtida yuz dirhamni infoq etishni vasiyat qilishidan yaxshidir.

 
Men Oisha onamizning (r.a.) yetmish ming dirham sadaqa qilganlarini ko‘rdim. Ko‘ylaklarining yoni esa yamoqli edi.

Bir xotin bolasi bilan ketayotgan edi, bo‘ri uning bolasini olib qochdi. Xotin bo‘rining orqasidan ketayotib, bitta nonini taom so‘ragan gadoga berdi. Shunda bo‘ri qaytib kelib, bolasini unga topshirdi. G’oyibdan ovoz keldi: «Bir luqmaga - bir luqma».

Agar boylik topsang, uni qurtlarga yem bo‘lmasin yoki qaroqchilar qo‘liga tushmasin, desang, sadaqa qil.

Men hech kimdan biror narsa so‘ramayman. So‘ramasimdan nima bersa, olaman.

Fazilat ahlini haddidan oshirmasdan hurmat qilish mustahabdir. Biror kishini boyligidan umid qilib, boy bo‘lgani uchun hurmat qilish joiz emas.

Torlik-ziqnalik qilmanglar, aks holda sizlarga torlik qilinadi.

Mansab, boylik g‘amiga to‘lib-toshsa dil,
Faqir, notavonlarga xizmatda bo‘lgil.

Mehmon kirmagan uyga farishtalar ham kirmaydi.

Kim chaqirsa kelishdan ozorlanadigan kishini da’vat etsa, bu da’vat etgan kishiga bir gunoh yoziladi. Agar da’vat etilgan kishi kelsa, ikki gunoh yoziladi. Chunki da’vat qilgan kishi uni o‘zi istamagan holda yemakka zo‘rlagan bo‘ladi.

Ziyofatdan maqsad - boyligini ko‘z-ko‘z qilish va maqtanish bo‘lmasligi kerak. Faqatgina Payg‘ambarimizning odatlarini qilish, mo‘min birodarlar orasida mehr-oqibatni davom ettirish va ularning qalbiga surur berish bo‘lmog‘i lozim.

Kim topolsa muhtoj bo‘lmaslik yo‘lin,
Fuqaro-yu shohga cho‘zmagay qo‘lin.

Qarindoshlarga, qo‘ni-qo‘shnilarga yaxshilik qil, olgan hadyalaring evaziga qimmatliroq narsa hozirla.

Xasis xazinaga yetishsa nogoh,
Hirsidan yo‘lini yo‘qotar gumroh.

Eng ezgu ehson hojatmandga berilganidir.

Minnat qilish berilgan ehsonni yo‘qqa chiqaradi.

Befahm mehmon uy egasini xijolatga qo‘yadi.

Hisobsiz mol yiqqan bilan odam saxiy bo‘lolmaydi.

O’z to‘ningga agar solsang yuz yamoq,
O’zga to‘nin so‘ragandan yaxshiroq.

Faqiru miskinlarga vojib sadaqalarni bajo keltirmagan boylarga jahannamda dahshatli bir handaq bordir.

Daraxt o‘rniga gar eksang tikan,
Shunday tikan ekki, gul bersa ekan.

Boylik ehson qilinsa - izzat, berkitilsa - xorlik keltiradi.